Feiten en cijfers

Sterftecijfers door suïcide in Vlaanderen worden geregistreerd door het Agentschap Zorg en Gezondheid op basis van de overlijdenscertificaten. In 2019 (meest recente cijfers) overleden in Vlaanderen 960 personen door suïcide. Dit komt neer op bijna drie suïcides per dag. Bijna drie op de vier (73%) suïcides waren mannen. Het sterfterisico voor mannen was 2.8 keer groter dan voor vrouwen.

In alle leeftijdsgroepen sterven meer mannen door zelfmoord dan vrouwen. De suïcidecijfers zijn het hoogst bij mannen tussen 45 en 60 jaar en bij mannelijke 80-plussers (zie grafiek 1 links).

Opvallend is dat de suïcidecijfers in 2018 ten opzichte van het jaar 2000 gedaald zijn bij alle mannen, behalve bij de 45-59-jarigen (grafiek 2, rechts), waar een lichte stijging te zien is.

Zelfmoord is in Vlaanderen de belangrijkste doodsoorzaak bij mannen tussen 14 en 54 jaar (Agentschap Zorg en Gezondheid, 2017).

De gezondheidsdoelstelling van het 2de Vlaams Actieplan Suicidepreventie, een daling van 20% in suïcides, werd niet behaald bij mannen tussen de 45-59 jaar (grafiek 1, links). Bij de leeftijdsgroep 60-74 jaar is de doelstelling in 2019 wel behaald bij mannen, maar de cijfers schommelen daar heel erg (grafiek 2, rechts). Dus in 2018 was de doelstelling dan weer niet behaald. Dat impliceert dat er geen trend zichtbaar is en dus nog geen duurzame verandering.

Risicofactoren voor suïcide bij mannen

Aan de basis van een suïcide ligt nooit slechts één oorzaak of factor. Zelfmoordgedachten ontstaan altijd vanuit een wisselwerking tussen tal van biologische, psychologische en sociale factoren. Suïcidaal gedrag, attitudes en hulpzoekend gedrag hebben genderspecifieke eigenschappen.

De vier meest voorkomende risicofactoren bij mannen van middelbare leeftijd zonder gekende middelenafhankelijkheid of geestelijk gezondheidsprobleem zijn: relatieproblemen, strafrechtelijke problemen, werkgerelateerde/financiële problemen en gezondheidsproblemen (Schiff et al, 2015).
De hogere zelfmoordcijfers bij mannen worden deels verklaard doordat mannen, in vergelijking met vrouwen, minder sociaal geïntegreerd zijn, minder sociale steun krijgen en meer emotioneel geïsoleerd zijn (Lester et al, 2014). Mannen blijken ook gevoeliger te zijn voor economisch negatieve veranderingen (Reeves et al, 2014).
De drempel tot psychologische hulpverlening is vaak hoger bij mannen dan bij vrouwen (Schrijvers et al, 2012).

Suïcidaal proces bij mannen

Suïcidale gedachten en gedrag evolueren in pieken en dalen. Ze kunnen gezien worden worden als een suïcidaal proces dat kan gaan van eerste gedachten naar meer concrete plannen. Soms kan het leiden tot het uitvoeren van een suïcide(poging).

Het suïcidaal proces kan starten doordat men tijdelijk wil ontsnappen aan een problematische situatie. Na een tijd kunnen zelfmoordgedachten verdwijnen, maar ze kunnen ook opnieuw opduiken bij een nieuwe confrontatie met stresserende gebeurtenissen.

Het suïcidale proces is erg verschillend voor iedere man. Het proces dat leidt tot zelfdoding duurt bij mannen gemiddeld minder lang dan bij vrouwen en is vaak minder zichtbaar, er zijn bijvoorbeeld minder zelfdodingspogingen. Daarom is het extra belangrijk om alert te zijn voor mogelijke signalen van aanwezige zelfmoordgedachten.

Lees meer over het suïcidaal proces

Preventie

Het suïcidaal proces bij mannen duurt gemiddeld minder lang dan bij vrouwen en is vaak minder zichtbaar (Schrijvers et al, 2012). Daarom is het extra belangrijk om alert te zijn voor mogelijke signalen van aanwezige zelfmoordgedachten.

Specifieke preventieacties gericht op volwassen mannen dienen te focussen op sociale integratie, het bespreekbaar maken van emoties, het doorbreken van het taboe op psychologische hulpverlening en het verhogen van het hulpzoekend gedrag. Bovendien dienen ze opgesteld te worden vanuit een goed begrip van de overtuigingen die mannen hebben, in het bijzonder hun opvattingen over wat het is om 'een man te zijn'.

VLESP heeft een inventaris uitgebracht met (inter)nationale initiatieven en methodieken voor suïcidepreventie bij mannen.

Aandachtspunten

Mannen tussen 45 en 59 jaar zijn de tweede grootste risicogroep wat betreft zelfdoding (enkel oudere mannen (80+) sterven nog vaker door zelfdoding). Toch wordt aan zelfdoding bij deze doelgroep veel minder aandacht besteed dan aan zelfdoding bij jongeren.

Benadruk dat ook mannen worstelen met geestelijke gezondheidsproblemen en zelfmoordgedachten, ontkracht het idee dat over emoties praten niets voor mannen is en doorbreek het taboe op psychologische hulpverlening door hoopvolle getuigenissen van mannen die hulp gezocht hebben te brengen.

Volg in communicatie over zelfmoord altijd de mediarichtlijnen.

Vermeld steeds waar mensen terechtkunnen voor hulp: www.zelfmoord1813.be